In het herfstnummer van Vruchtbare Aarde in 2009 begon ik aan mijn eerste column met verhalen uit het bergdorp in de Sierra Nevada waarin ik woon. In 2014 maakte ik van de eerste twintig columns een verzamelbundel met de naam: De laatste herder. Inmiddels zijn we in 2019 aangekomen en is het vervolg gepubliceerd, een verzamelbundel met nog eens twintig columns met de titel: Zonder herder.
Zonder herder Bestellen
Aanvankelijk vond ik genoeg stof op de straten van ons dorp om over te schrijven. Een dorp waarin de tijd een beetje had stil gestaan. Aan het begin van deze eeuw werden dagelijks minstens tien of vijftien muilezels ingezet om het land te ploegen, om ’s avonds bepakt en bezakt met haardhout, mais en zakken olijven of amandelen het dorp terug in te sjokken. Een dierbaar en romantisch beeld.
Het wel en wee van mijn buren Juan, Rafael en Paco, waren heerlijke onderwerpen, inmiddels zijn ze allemaal dood. Ik schreef over de amandel- en olijvenoogst, de olijfmolen, het water, de ouderdom, de feesten, de gesprekken in de lokale bar. Ik roddelde over de buitenlanders in ons dorp, en soms zelfs een beetje over de gasten in ons guest house.
Tot er iets veranderde. De crisis, die begon in 2008, kreeg na 2012 hier in de staart van Europa echt voeten aan de grond. De jongeren verlieten het dorp op zoek naar werk in de stad. De oudste generatie dorpelingen stierf of ze gingen mee naar Granada, Madrid of Barcelona en woonden bij hun kinderen in. Steeds meer huizen kwamen leeg te staan. Op doordeweekse dagen werd de stilte tastbaar. De visboer, die drie keer in de week langskomt, klaagt: ‘Waar zijn de mensen?’
De winkel doet nog zijn best, maar de bar is sinds een paar maanden dicht, ons dorp ontbeert een sociaal ontmoetingspunt met saamhorigheidsgevoel, een plek waar gelachen en gekletst wordt.
Ontvolking
Wie had ooit gedacht dat toen wij in 2000 vol enthousiasme aan een nieuw leven begonnen in een Andalusisch bergdorp we getuige zouden zijn van de ontvolking van het platteland. Natuurlijk is het niets nieuws, in Frankrijk was het allang aan de hand in de vorige eeuw. Maar ook in Spanje dringt het besef door, dat de leegloop van het platteland een onontkoombaar feit is. Meer dan drieduizend dorpen hebben nauwelijks nog bewoners. In de twintig jaar dat wij hier wonen is de bevolking van ons dorp gehalveerd en wonen hier nog zo’n honderd mensen, waarvan een stuk of zestien kinderen.
De PSOE, de regeringspartij, heeft het probleem van de ontvolking van het platteland opgenomen in zijn verkiezingsprogramma. Men breekt zich het hoofd over de vraag hoe krijgen we de mensen terug naar de dorpen als er geen werk voor ze is. Landbouw is het antwoord. Men heeft altijd van het land geleefd. Maar hoe aanlokkelijk is dat? Als er steeds minder water is en de zomers heter worden. Plastic tunnels lijken vooralsnog rendabel. De waterhuishouding is beter te reguleren, onkruidbestrijding is makkelijker en de boeren kunnen eerder beginnen met zaaien en langer doorgaan met oogsten.
Dat deze glimmende monsters het landschap ontsieren; de hoge productie van groenteteelt roofbouw op de bodem pleegt; en er chemicaliën nodig zijn, die we echt liever niet innemen, wordt gemakshalve even vergeten door het ministerie van landbouw, die zich uiteraard niet bezighoudt met milieukwesties.
Het basisinkomen of Universal Basis Income (UBI), is het antwoord!
Ik denk een oplossing voor het ontvolkingsprobleem van het platteland te hebben. Ik ben er zelfs van overtuigd.
‘Het basisinkomen is een idee dat door linkse én rechtse denkers wordt ondersteund’, zegt Rutger Bregman in een TedTalk in Maastricht. ‘Wereldwijd zijn er al experimenten gehouden en het is bewezen dat het werkt.’ Iedere keer opnieuw bleek dat het basisinkomen zorgde voor minder ongelijkheid, minder armoede, minder kindersterfte, lagere gezondheidskosten, minder criminaliteit, betere schoolresultaten en zelfs economische groei.
Het is ook mijn stokpaardje. Ik begrijp dat er tegengeluiden zijn, het is ook een lastige. Dat wil zeggen, het is lastig om onze mening over geldverdeling dermate te veranderen dat we allemaal van een stabiel en gelijk basisbedrag kunnen profiteren, niet alleen de rijkaards en de huizenbezitters onder ons.
Wensdenken
Stel, dat iedereen vanaf achttien jaar een maandelijks inkomen krijgt, dan zal een grote groep mensen de stad uit trekken om in opa en oma’s huis in het stille dorp te gaan wonen. Ze gaan het land weer bewerken en hun eigen groenten telen. Ze leren over biologische landbouwmethoden, permacultuur en hoe uitgeputte bodem weer vruchtbaar te maken. Ze zaaien en oogsten hun eigen voedsel en worden een stuk gelukkiger.
In Spanje wonen 850.000 mensen ouder dan 80 jaar, alleen. Zou het geen goed idee zijn om jongeren, die over hun toekomst weifelen, na hun middelbare school een stage aan te bieden. Laat ze een jaar of twee naar buiten gaan, om deze bejaarden te helpen, om te freewheelen op het land en te boeren, bomen aanplanten, huizen opknappen, zieken verzorgen, niets verplicht, maar geef ze de keuze. Voeger had men dienstplicht, dat is terecht afgeschaft, nu zou een aanbod van mogelijkheden op het platteland een oplossing kunnen zijn.
De kranten staan er vol mee, het kapitalisme is kapot, we moeten af van het grote geld verdienen en terug naar kleinschaligheid, gezonder voedsel produceren, bewuster leven, geldstromen beter verdelen. Ligt hier niet een kans om gewoon op het platteland te beginnen?
Meer over het basisinkomen is hier te lezen:
In Trouw van 24 april 2019 Zo’n beetje iedereen profiteert van een basisinkomen, berekent door het Nibud. https://www.trouw.nl/nieuws/het-kan-dus-toch-gratis-geld-voor-iedereen~b31f9e57/
https://www.oxfamnovib.nl/blogs/dilemmas-en-oplossingen/de-voor-en-nadelen-van-het-basisinkomen
Luister wat de historicus Rutger Bregman erover te zeggen heeft:
Marjet Maks 
Drama, Marjet! Wellicht kan een basisinkomen wat betekenen, al is het maar de vraag of “de jongeren” dan ook terugkeren naar de dorpen. De grote stad is voor velen van hen veel aantrekkelijker denk ik.
Met een beetje lichte dwang, misschien, natuurlijk zijn er veel die ind e stad willen blijven, maar als ze niets beter weten moeten ze geholpen worden…